اين مقاله به جهت پرداختن به موضوع وقف، به معرفى جلد سوم این مجموعه پرداخته و آن را با مقدمهاى تاريخى درباره وقف آغاز و با گزارشى از واقفان مشهور و غير مشهور آستان قدس رضوى به پايان بردهايم.
در اين بين به مناسبت، به مناصب برخى افراد و خصوصيات آنان نيز اشارهاى گذرا شده است، كه در بعضى موارد از جنبه تاريخى و شخصيتشناسى قابل بهره مندى است.
كليد واژهها: وقف، واقفان، موقوفات، آستان قدس رضوى، شخصيتها، مشاهیر و صاحب منصبان
مقدمه
یکی از جمله مباحث و مسائلى كه از ديرباز مورد توجّه مسلمانان بوده، مسأله وقف مىباشد. عالمان دينى و بزرگان انديشه و قلم و صاحبان مال و ثروت، هر كدام به نوعى و به تناسب رشته و انديشه خود، به اين مهم توجّه كردهاند.
مباحث فقهى و انديشهاى وقف در ميان عالمان و اهل انديشه مطرح بوده و در كتب فقهى و ساير كتابها بدان پرداختهاند و آن را از زواياى مختلف مورد بررسى و كنكاش قرار دادهاند.
فقيهان، كتابى را در مباحث فقهى گشوده و آن را «كتاب الوقف» نام نهاده و پيرامون اين مسأله مباحث فقهى را مطرح كردهاند. مباحث اجتماعى وقف و واقفان و تأثيرات فراوان آن در جامعه توسط برخى ديگر از دانشمندان عرصه مباحث اجتماعى مورد توجّه قرار گرفته و بحث شده است.
برخى مورخان نيز با نگاهى تاريخى و تأثيرات آن در تاريخ مردمان، بدان پرداخته و اين مسأله را به بررسى نشستهاند.
البتّه اين مسأله اختصاص به مسلمانان ندارد بلكه در ميان امتهاى مختلف با نامهاى گوناگون مطرح بوده و هست و همه مردم در سرزمينهاى مختلف به اين نكته توجّه داشته و فعاليتهاى عام المنفعهاى را به انجام مىرساندهاند و اكنون نيز اين مسأله مورد توجّه ملل مختلف مىباشد و در این مسیر طرحهاى عظيمى براى منافع ملتها توسط افراد خيّر و مردم دوست، با نامهاى مختلف به انجام مىرسد. از جمله مىتوان مؤسسات خيريه فراوانى را نام برد كه اكنون در سرتاسر جهان براى گروهها و افراد مختلف در سنين گوناگون، فعاليتهاى عامّ انجام مىدهند كه با عناوين گوناگون، به مسأله وقف برمىگردد.
اين مسأله، اختصاص به ظهور اسلام و مسلمانان نيز ندارد، بلكه قبل از اسلام نيز مطرح بوده و با ظهور مكتب اسلام، عموميت بيشترى يافته و در عصر پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) رشد قابل توجّه از خود نشان داده و سهم بزرگى در ميان امّت اسلامی يافته است، به ويژه آنكه اين عمل به عنوان، فعاليتى عبادى و با قصد تقرب انجام مىگرفته است.
اكنون اشارهاى گذرا بر اين مسأله در طول تاريخ خواهيم داشت.
كتاب مشاهير مدفون در حرم رضوى
بعد از اين مقدمه كوتاه نگاهى خواهيم داشت به كتابى كه درصدد معرفى آن هستيم. اين كتاب با عنوان «مشاهير مدفون در حرم رضوى» در 5 جلد تدوين شده است.
اين مجموعه زير نظر جناب آقاى غلامرضا جلالى، مدير گروه تراجم و انساب بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى و با هميارى محققان و پژوهشگران ارجمند آن مركز، به سامان رسيده است.
در اين گروه دو پروژه ديگر با عنوان «مشاهير مدفون در مشهد و حومه» و نيز «مزارات شهرستان مشهد» تهيه و تقديم علاقهمندان شده است.
در جلد اوّل اين مجموعه، مقدمه كوتاهى با عنوان «درآمد» از رياست محترم بنياد پژوهشهاى آستان قدس رضوى، به چاپ رسيده و در جلد دوم و پنجم نيز يادداشتى در دو صفحه از جناب آقاى غلامرضا جلالى مديرگروه تراجم و انساب كه مديريت پروژه را نيز به عهده دارند، به چاپ رسيده است.
در مقدمه كوتاه رياست بنياد پژوهشها، حجت الاسلام والمسلمين آقاى على اكبر الهى خراسانى، به خاكسپارى مردگان، نگاهى تاريخى انداخته شده و به ارزش معنوى آن توجّه گرديده است، كه از دفن هابيل به دست قابيل و تا عصر كنونى، در جوامع مختلف بشرى، توجّه و احترام به اين امر بوده است.
سپس نگاهى به ابواب فقهى اين موضوع در فقه اسلامى انداختهاند و به ابواب مختلف و فراوان آن اشاره نموده و آن را نشان از اهميت موضوع گرفتهاند.
احترام به قبور مسلمانان، شهيدان، اولياء و بزرگان جنبه ديگرى است كه در اين مقدمه به آن اشاره شده، و توجّه مسلمانان به حضور بر سر قبور، به پيروى از پيامبر اكرم(ص) و سفارش آن حضرت نكته ديگرى است كه نويسنده ارجمند به آن پرداخته است.
از آنجا كه زيارت قبور سنت اسلامى بوده، مزارات و مشاهد مشرفه، از احترام خاصّى برخوردار گرديده. بدينسان توجّه مسلمانان به اينكه در كجا و كدام محل مدفون شوند بيشتر شده، تا آنجا كه در وصيت نامههاى بسيارى از بزرگان و افراد به آن پرداخته شده. از اين رو كتاب حاضر كه با عنوان «مشاهير مدفون در حرم رضوى» مزيّن گرديده، از اهميت خاصّى برخوردار است، زيرا در اين مجموعه از شخصيتهاى بزرگى از عالمان، صاحب منصبان، واقفان، رجال سياسى، اجتماعى و شاعران، هنرمندان و... نام برده شده، كه در كنار اين بارگاه عظيم آرميدهاند.
جناب آقاى على اكبر الهى خراسانى، نيز در خاتمه مقدمه اين نكته را يادآور شدهاند كه:
از آنجا كه عالمان و انديشمندان و هنرمندان الگوهاى يك جامعه هستند و بایسته است ياد و آثارشان در ميان مردم زنده بماند تا نسلهاى بعد جايگاه بلند و خدمات ارزنده آنان را به دست فراموشى نسپارند، بنياد پژوهشهاى آستان قدس رضوى همراه با خدمات ديگر فرهنگى
برچسب ها